Số lượng học sinh tốt nghiệp THCS tăng mạnh trong khi chỉ tiêu tuyển của các trường THPT có hạn. Bên cạnh đó, số lượng học sinh lớp 12 không thi đại học tăng. Vậy tại sao học sinh không lựa sức, chọn học trung cấp để có việc làm, sau đó học tiếp lên cao đẳng, đại học?

“Cú “bẻ lái” sang hệ trung cấp ngay sau khi học sinh tốt nghiệp lớp 9 là một lựa chọn không tồi. Thay vì mất thêm 3 năm theo học PTTH, ngay từ khi học xong lớp 9, học sinh học hệ trung cấp, cao đẳng và sẽ gia nhập thị trường lao động sớm hơn. Trong khi đó, cơ hội học lên cao đẳng và đại học vẫn còn nhiều” - ông Lê Quân, Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH, chia sẻ quan điểm về vấn đề phân luồng hướng nghiệp, chọn ngành nghề và định hướng việc làm của nhiều bạn trẻ hiện nay.

Thưa Thứ trưởng, nhiều phụ huynh và học sinh lo lắng trước thực tế chỉ tiêu tuyển sinh trung học phổ thông (THPT) thấp hơn nhiều so với số lượng học sinh tốt nghiệp sắp tốt nghiệp trung học cơ sở (THCS). Thực tế này theo ông nói lên điều gì?

- Cách nghĩ của rất nhiều phụ huynh và học sinh là tiếp tục theo học THPT sau khi tốt nghiệp THCS. Sau đó các em mới học tiếp lên trung cấp, cao đẳng hay đại học hoặc đi làm ngay sau khi tốt nghiệp THPT.

Tuy nhiên không hẳn học sinh nào cũng có thể thực hiện được mong muốn lên học cấp THPT vì điều kiện hạn chế về học lực, khả năng kinh tế của gia đình, những tác động khách quan của xã hội …

Trong khi đó, thực tế tuyển sinh nhiều năm qua cho thấy, con đường đi lên các cấp học cao không còn “thênh thang” và luôn gia tăng tính cạnh tranh.

Vậy tại sao các bậc phụ huynh và học sinh không nhìn thẳng vào năng lực thực tế của con em mình, điều kiện kinh tế gia đình và xu thế của thị trường lao động?

Tôi cho rằng, bên cạnh lựa chọn phát triển theo con đường THPT, nhiều em học sinh tốt nghiệp THCS rất có thể phù hợp với lựa chọn học hệ trung cấp và cao đẳng. Điều này dựa vào sự đánh giá trung thực về năng lực cá nhân và định hướng nghề nghiệp.

Thị trường lao động và các doanh nghiệp đang quan tâm tới tay nghề, trình độ thực tế và thái độ làm việc của người lao động, thay vì việc chỉ quan tâm tới bằng cấp như thời kỳ trước đây.

Học trung cấp là một trong những con đường ngắn và phù hợp với năng lực nhiều em để có một nghề nghiệp và thu nhập ổn định. Đồng thời, các em vẫn có cơ hội học tiếp lên cao đẳng và đại học sau này.

Vậy, Thứ trưởng có thể phân tích rõ hơn về lộ trình học tập của đa số học sinh tốt nghiệp THCS?

- Sau khi học xong hệ THCS, học sinh có 2 lựa chọn cơ bản, như: Lựa chọn thứ nhất là học THPT hoặc học bổ túc văn hóa; lựa chọn thứ 2 là chuyển sang học trung cấp.

Ông Lê Quân - Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH.

Với quyết định đi theo lựa chọn thứ nhất, các em sẽ tốt nghiệp THPT hoặc bổ túc văn hóa. Các em sẽ quyết định tiếp tục học trung cấp, cao đẳng, đại học hoặc đi làm (thường với các vị trí công việc yêu cầu trình độ phổ thông hoặc công việc tự do...).

Lựa chọn này rất phù hợp các em học sinh có học lực tốt, gia đình có điều kiện hỗ trợ lâu dài.

Với việc đi theo lựa chọn thứ 2, các em sẽ gia nhập thị trường lao động sớm hơn so với thông lệ trước kia. Ưu điểm của lựa chọn này là các em sẽ có việc làm và thu nhập ổn định sớm hơn bạn bè trang lứa.

Trong khi đó, nguyện vọng có được tấm bằng đại học vẫn được thực hiện nếu các em chịu khó học thêm 1 số năm theo quy định của Luật Giáo dục nghề nghiệp.

Thưa Thứ trưởng, con đường để có việc làm và bằng cấp như vậy. Nhưng dường như nhiều bậc phụ huynh và học sinh vẫn quan niệm việc học trung cấp chỉ dành cho học sinh không đỗ PTTH?

- Đây là suy nghĩ chưa đúng. Tại các nước phát triển như Đức, Nhật hoặc Úc, việc cho con em theo học nghề sớm được nhiều gia đình nghiêm túc nhìn nhận và ưu tiên. Đó cũng là con đường để hình thành nên nhiều kỹ sư giỏi cho đất nước.

Đơn cử như tại Nhật Bản, mô hình đào tạo 5 năm dành cho học sinh tốt nghiệp cấp 2 để có kỹ sư thực hành rất thành công. Hiệp hội 51 trường cao đẳng công nghệ Kosen là địa chỉ tin cậy của nhiều gia đình và doanh nghiệp. Các em học ra trường 100% có việc làm với thu nhập cao.

Tại nước ta, phân luồng học sinh sau THCS là chủ trương quan trọng giúp giảm lãng phí nguồn lực xã hội và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Phân luồng tốt sẽ khắc phục cơ bản được tình trạng "thừa thầy, thiếu thợ".

Chủ trương này được Đảng và Nhà nước rất quan tâm. Bộ Chính trị đã có Chỉ thị số 10-CT/TW ngày 05/12/2011 trong đó nêu rõ phấn đấu đến năm 2020 có ít nhất 30% học sinh sau khi tốt nghiệp trung học cơ sở đi học nghề.

Quá trình học trung cấp sau khi tốt nghiệp THCS đã được quy định rõ trong Luật Giáo dục và Luật Giáo dục nghề nghiệp. Học nghề để trở thành kỹ thuật viên, lao động có tay nghề, có thu nhập tốt và ổn định. Người theo học nghề thường có việc làm ngay khi tốt nghiệp và được phép học tiếp lên cao đẳng, đại học nếu có nhu cầu.

Xã hội chúng ta đang lãng phí rất lớn khi có hàng trăm ngàn học sinh tốt nghiệp THPT không học tiếp. Thay vào đó, các em chấp nhận làm những công việc lao động phổ thông không qua đào tạo nghề nghiệp.

Nếu các em này được định hướng tốt, theo học trung cấp ngay sau khi tốt nghiệp THCS, xã hội sẽ có thêm nhiều người lao động có tay nghề tốt đã qua đào tạo.

Học sinh đang đắn đo trước lựa chọn học trung cấp, cần lưu ý điểm gì?

Theo Thứ trưởng Lê Quân:

- Học trung cấp giúp cho các em tiết kiệm được thời gian, nhanh chóng có kiến thức, kỹ năng và phẩm chất nghề nghiệp. Xã hội đang cần nhân lực có năng lực thay vì có bằng cấp. Học tập ngày nay là học tập suốt đời.

Nếu các em có ý chí, các em hoàn toàn có thể trở thành cử nhân, thạc sĩ, tiến sĩ vào thời điểm phù hợp. Bên cạnh đó, với mức học phí đại học ngày càng cao, học trung cấp rất phù hợp với các em có hoàn cảnh kinh tế khó khăn bởi các em được miễn học phí và có thu nhập sớm.

Tuy vậy, để có kết quả như mong muốn, các em cần sáng suốt lựa chọn học trung cấp tại các trường trung cấp, cao đẳng có chất lượng. Các em nên tìm hiểu các thông tin về các trường gần nhà để lựa chọn; tốt nhất là nên đến thăm trường để được tư vấn.

Ngoài ra, hãy lựa chọn các nghề gắn với sở thích và sở trường của bản thân. Những nghề hiện nay có nhu cầu và thu nhập tốt như khách sạn, du lịch, công nghệ thông tin, cơ khí, điện tử...

Nhiều nghề cho phép các em có việc làm gần nhà hoặc đi làm việc tại nước ngoài với mức tiết kiệm hàng năm lên đến vài trăm triệu đồng. Các em cần chú ý học ngoại ngữ sớm để tăng cơ hội nghề nghiệp và thu nhập.